Ik heb weer een aantal hele mooie verzoekjes gekregen! Zo vroeg iemand om een blog te maken samen met een verslavingsarts. Ik wist niet eens dat dat een apart specialisme was. Gelukkig is dokter Merlijn Campfens bereid om iets te vertellen over zijn werk in de verslavingszorg.
Merlijn, je werkt op een terrein dat niet iedereen zal kennen! Toch?
Klopt, ik werk als basisarts bij een instelling voor verslavingszorg in Brabant. Ik was ook niet echt bekend met het vakgebied, totdat ik als coassistent bij mijn coschap psychiatrie bij de verslavingsgeneeskunde terecht kwam. Hoe meer ik me er in verdiepte en er ervaring opdeed, hoe enthousiaster ik werd. Daarom is mijn eerste werkplek de verslavingszorg geworden.
Hoe zien jouw dagen er uit?
Ik werk op twee plekken in de organisatie: ambulant en in de kliniek. Ambulant betekent dat patiënten niet opgenomen zijn, ze komen langs zoals op een polikliniek. De kliniek zijn de opgenomen patiënten, dat is de High Care Dubbel Diagnose behandelafdeling. Op deze afdeling verblijven cliënten enkele weken tot maanden, ze hebben naast verslavingsproblematiek ook een andere diagnose zoals depressie, ADHD, schizofrenie of trauma. Het komt ook voor dat ze nog geen officiële diagnose hebben, ze starten dan eerst met de detox (het afkickproces), nadien volgt een diagnostisch traject voordat de daadwerkelijke behandeling kan beginnen. Het verschilt per werkplek hoe mijn dagen er precies uit zien.
Kun je een beeld schetsen van een kliniekdag?
In de kliniek begint mijn dag met het ochtendoverleg om half 9. Dat is met iemand van de afdeling (verpleegkundige of sociotherapeut) en verschillende soorten behandelaren. Denk hierbij aan een psycholoog, muziektherapeut of andere vaktherapeut, de psychiater en ik als arts. We bespreken de bijzonderheden per cliënt. Daarna volgt het artsoverleg waarbij alle artsen van de verschillende afdelingen samen komen. Daar bespreken we de bijzonderheden vanuit de avond/nachtdienst en de opnames van die dag. Vanaf half tien bestaat mijn dag uit verschillende soorten consulten. Dit kan iemand zijn met oorpijn of slaapproblemen, een sportblessure of iemand die acuut detox klachten heeft. Of het betreft een opname- of ontslaggesprek. Ik doe ook ‘ongeplande’ zorg, dat is bijvoorbeeld wanneer iemand van zijn fiets is gevallen of acuut pijn op de borst krijgt. We kunnen vaak samen met de afdelingsverpleegkundigen en medicatie uit de werkvoorraad al veel doen, maar soms is insturen met een ambulance nodig. We zijn wel een kliniek maar geen ziekenhuis.
‘Er zijn vaak veel vooroordelen, terwijl verslaving in elke laag van de bevolking van jong tot oud voorkomt’
Dat klinkt als een uiteenlopend takenpakket!
Dat is kenmerkend van de verslavingszorg: de brede blik. Het gaat niet alleen om het middel en de detox maar om het hele plaatje. Daarom beginnen we bij een nieuwe opname met een vrij uitgebreid gesprek waarin we de medische voorgeschiedenis bespreken, maar ook medicatie en allergieën, een verslavingsanamnese en tractus anamnese afnemen (vragen over allerlei lichamelijke klachten die een patiënt kan hebben). Maar het gaat ook over slaap, voeding, seksualiteit, iemands familie- en sociale status. Daarnaast doen we algemeen lichamelijk onderzoek (zoals hartslag, bloeddruk, onderzoeken van hart/longen/buik) en aanvullende onderzoek door middel van bloed prikken is onderdeel van de medische intake. Er is uiteraard veel aandacht voor de mentale aspecten en de psychiatrische anamnese. Ik ben natuurlijk geen psychiater, maar verzamel wel veel informatie: hoe zit iemand er bij? hoe voelt hij/zij zich? zijn er aanwijzingen voor wanen of andere psychotische klachten? is er sprake van suïcidaliteit? Al deze informatie is belangrijk bij het maken van een behandelplan voor de eerste detox periode en daarna. Ik doe als afdelingsarts niet alles zelf, de psychiater heeft ook een belangrijke rol in de behandeling en het (medicatie)beleid. Daarom overleggen we regelmatig laagdrempelig om zaken op elkaar af te stemmen.
Wat is er anders op je ambulante dagen?
In mijn ambulante werk is vooral de setting anders. De afspraken staan vooraf ingepland, met altijd wat ruimte voor nieuwe/acute dingen tussendoor. Inhoudelijk is er overlap met de kliniek, maar ik ben op een ander punt in het traject betrokken. Soms is het duidelijk dat iemand het beste in de gecontroleerde omgeving van de kliniek kan stoppen met het gebruik van middelen, bijvoorbeeld als iemand heel erg afhankelijk is zoals bij alcohol of GHB. Dan is thuis stoppen niet haalbaar en medisch ook niet vellig. Maar er zijn ook vele andere ‘routes’ om af te kicken mogelijk, een individueel afbouw/stop plan, de ambulante detox groep of met thuisbezoeken van ons IHT team (Intensive Home Treatment). Soms is volledig stoppen met een middel simpelweg niet haalbaar, of niet haalbaar op dat moment. Dan is het richten op stabilisatie en beperken van de schade.
Waarom heb je gekozen voor dit specialisme, hoe heb je die keuze gemaakt?
Tijdens de opleiding was ik aan het twijfelen over verschillende specialismen. Ik wist uiteindelijk wel dat ik de beschouwende kant op wilde en niet per se in het ziekenhuis wilde werken. Dan blijft er nog steeds best veel over. Ik heb toen goed gekeken wat ik precies zo leuk vond per vakgebied, maar ook naar wat er ontbrak. Bij bedrijfsgeneeskunde miste ik het behandelaspect, in het ziekenhuis miste ik vaak het begeleidingsstuk. Ik vond de interne geneeskunde erg interessant, maar ik miste er de verbinding met de psychiatrie. Alle aspecten die ik zocht komen, in de juiste balans, terug in de verslavingszorg. Het is een combinatie van somatiek (lichamelijke klachten) en psychiatrie, van medisch inhoudelijke zaken met ook aandacht voor sociale aspecten, en een klinische setting maar niet het ziekenhuis. Daarnaast werk ik veel zelfstand, maar tegelijkertijd ook in een multidisciplinair team. Maar ook de afwisselende problematiek en diverse groepen patiënten maakt het zo leuk! Nadat ik klaar was met mijn studie Geneeskunde heb ik gesolliciteerd voor mijn huidige baan. Nu, ongeveer een jaar later, ben ik alleen maar zekerder geworden van mijn keuze en wil ik dan ook de vervolgopleiding tot verslavingsarts gaan volgen.
‘Probeer de keuze voor een specialisme te zien als een jouw persoonlijke route. Kijk wat je allemaal leuk vindt en probeer zo de puzzelstukjes te combineren’
Wat heb je nodig om verslavingsarts te worden?
Dat heeft mijn collega Ad van Hoek in de Arts in Spe van mei 2014 treffend geformuleerd: ‘De functie verslavingsarts vraagt om mensenkennis en een grote dosis inlevingsvermogen: zo behoor je stressbestendig, communicatief vaardig en flexibel te zijn en dien je te beschikken over goede gesprekstechnieken en een luisterend oor. Ook moet je bereid zijn om te blijven leren en in staat zijn om op basis van klinische ervaringen en wetenschappelijke kennis beslissingen te nemen in zeer complexe situaties. Daarnaast dien je open te staan voor kritiek en feedback van collega’s. Tevens is het essentieel dat je goed met teleurstellingen om kunt gaan: veel cliënten krijgen immers een terugval.’
Is het lastig om een opleidingsplek te bemachtigen. Wat zijn de criteria?
De opleiding Verslavingsgeneeskunde is ondergebracht bij de afdeling Eerstelijns Geneeskunde van het Radboud UMC. Het is een opleiding met weinig plekken (circa 20 per jaar). Maar er zijn ook niet heel veel aanmeldingen. Het is echt niet dat 200 artsen solliciteren voor die 20 plekken. In principe kan elke (basis)arts solliciteren, ook huisartsen en artsen die een carrière switch willen maken kunnen de opleiding gaan doen.
Hoe ziet de sollicitatie procedure voor een opleidingsplek eruit?
Ik ga me binnenkort aanmelden met een motivatiebrief en mijn Curriculum Vitae. Na de briefselectie volgt een sollicitatiegesprek.
En hoe ziet de opleiding er vervolgens dan uit? Hoe lang duurt de opleiding?
De huidige opleiding duurt twee jaar. Hierbij volg je één dag per week cursorisch onderwijs en werk je vier dagen per week in de praktijk onder begeleiding van een opleider en werkbegeleider. De opleiding is ingedeeld in verschillend modules, van neurobiologie tot psychiatrie, van verslavingsgeneeskunde tot gespreksvaardigheden. Een belangrijk onderdeel is wetenschappelijke ontwikkeling en klinisch redeneren. Maar ook Public Health (preventie en beleid), leiderschap en zorgcoördinatie komen aan bod.
De opleiding wordt mogelijk uitgebreid naar drie jaar, maar de financiering hiervan moet eerst rond zijn. Dit is uitgesteld vanwege de (tot voor kort) demissionaire status van het kabinet. Dit extra jaar zou bestaan uit externe stages buiten de verslavingszorg zoals op de spoedeisende hulp. Ook los van dat extra jaar gaat de inhoudelijke doorontwikkeling van de opleiding door. Voor meer informatie zie: https://www.radboudumc.nl/onderwijs/scholingen/opleiding-tot-verslavingsarts
Wat vind je het allerleukst aan jouw baan? En wat het lastigst?
Het leukst vind ik het contact met de cliënten, de behandelrelatie die je opbouwt tijdens de behandeling en begeleiding. Het gaat echt niet altijd over puur medische zaken maar vooral wat voor iemand belangrijk is. Dat kan van alles zijn: grip op zijn/haar leven terug krijgen, een betere gezondheid, gelukkiger voelen, beter relatie met familie, terug aan het werk gaan na uitval. Juist de combinatie zoals eerder genoemd maakt dat ik het een uitdagend, afwisselend en dynamisch vak vind. Je kunt echt een groot verschil maken in iemands leven op een hele persoonlijke manier. Telkens op een andere manier, want steeds zijn verschillende dingen belangrijk, de ene keer ligt de nadruk op de stemmen die iemand hoort, de andere keer staan de lichamelijke klachten op de voorgrond. De ene cliënt vertelt uitgebreid en veel, bij iemand anders moet het vertrouwen eerst groeien. Ik vind het een uitdaging om mijn communicatiestijl af te stemmen op de betreffende persoon en te zoeken naar gemeenschappelijke taal en onderling begrip.
Het herstelproces verloopt vaak met vallen en opstaan. Iemand die na enkele maanden behandeling succesvol en abstinent de kliniek uit gaat, kan twee weken later terug zijn na een harde terugval thuis. Je moet dan geduld hebben en positief blijven: “wat goed dat je weer hulp hebt gezocht” in plaats van “ben je hier nu alweer?” De kleine stapjes in de goede richting, de lichtpuntjes die iemand weer terug vindt in het leven, dat vind ik heel mooi om te zien.
De chroniciteit van de problemen vind ik soms juist lastig. Er is natuurlijk geen magisch medicijn of simpele oplossing die voor iedereen gegarandeerd werkt. Het liefst wil ik bijdragen aan duurzaam herstel, iemand ondersteunen, een luisterend oor bieden en ervoor zorgen dat iemand zich weer gezien voelt. Ik merk regelmatig dat er veel vooroordelen zijn over het vakgebied en de patiënten. Verslaving is een complexe, diverse en ingrijpende ziekte. Verslavingsproblematiek zit in alle lagen van de maatschappij, van jong tot oud, bijna iedere arts heeft met deze groep in meer of mindere mate te maken. Of je nu huisarts, bedrijfsarts of medische specialist in het ziekenhuis bent. Deze groep is vaak kwetsbaar en heeft juist extra tijd en zorg nodig i.p.v. een extra lading (voor)oordelen. Maar door de problemen zitten ze vaak ook hun eigen proces in de weg.
Draai je ook diensten? En hoe zien die diensten eruit?
Jazeker, de kliniek is 24/7 zorg, dus draai ik als arts mee in de telefonische bereikbaarheidsdiensten voor vragen vanuit de klinische afdelingen. Als basisarts heb ik ook een achterwacht om op terug te vallen. Als arts ben ik weer de voorwacht van de psychiaters. De diensten zijn heel wisselend qua inhoud en drukte, de ene keer zijn het een paar korte medicatie vragen, de andere keer is het een ingewikkelder probleem, bijvoorbeeld als iemand psychotisch dreigt te ontregelen bij een GHB detox. Soms is een visite noodzakelijk, dan stap ik in de auto en kom ik iemand beoordelen. Dit gebeurt niet heel vaak. In acute spoedeisende situaties duurt het natuurlijk te lang voordat ik er ben. Dan belt de afdeling zelf een ambulance, bij twijfel bellen ze eerst voor overleg. Sinds ongeveer een half jaar hebben we een samenwerking met een organisatie die met huisartsen diensten doet voor verschillende zorgorganisaties. Zij hebben de weekenddiensten overgenomen en ook de bereikbaarheid later op de avond en ’s nachts.
Hoe veel administratie heb jij? Is dat net zoveel als in het ziekenhuis?
De hoeveelheid administratie is wat wisselend, maar ik ontkom er zeker niet aan. Ik kan het niet een op een vergelijken met het ziekenhuis, het is inhoudelijk en qua structuur net iets anders. Het is de kunst om duidelijk, maar ook volledig te zijn. Hetzelfde dossier wordt ook door andere zorgverleners gebruikt zoals psychologen of andere behandelaren. Veel administratie ligt ook bij anderen: uitschrijfbrieven, behandelplannen, vragenlijsten en tussentijdse rapportages, dat hoef ik als arts niet allemaal zelf te doen.
Heb je tips voor (jonge) dokters die twijfelen over hun opleidingskeuze?
Ik zou willen adviseren om die afweging als een eigen persoonlijke route te zien. Te beginnen bij de vraag: wat voor soort dokter wil ik worden? Waar liggen mijn talenten en belangstelling en waar komen die het beste tot zijn recht? Zelfs als je een bepaald specialisme echt niet ziet zitten, kun je toch kijken welke onderdelen je aanspreken. Door meer op de losse ingrediënten te letten, zie je soms ineens overeenkomsten die je daarvoor niet zag. En dan kun je onderzoeken waar deze onderdelen (deels) samen komen. Zo vond ik het urologie onderdeel van mijn chirurgie coschap best leuk, ondanks dat ik absoluut niet de kant van chirurgie of urologie op wilde. Ik ontdekte dat het de afwisseling was die me daar aansprak. Huisartsgeneeskunde is erg afwisselend, maar voor mij is daar de doorloop te snel. Zo ben ik van elk vakgebied puzzelstukjes gaan verzamelen die in mijn puzzel passen. Een puzzel die nooit helemaal af zal zijn maar ik heb nu de hoekjes en de meeste randjes compleet.
Vragen voor Merlijn? Of zonder Instagram en Facebook toch op de hoogte blijven van nieuwe blogs? Stuur een mailtje naar doktersdiehetandersdoen@gmail.com